İnsanın özgürlüğü ellerinin yapabilecekleri ile sınırlıdır. Ele aldığı (gündemi), eline ne aldığı (amacı), aldığını nasıl tuttuğu (fıkhı/hukuku), elinden geleni yapması (gayreti) başlıkları, insanı terbiye etmede işçiliğe nereden başlanacağını gösterecektir. Üzerinde düşünülmeyi hak eden bir bahs-i diğerde ellerin insanın en çok kirlenen uzvu olmasıdır. Eller kirli olunca yapılan işler de kirlenir mi acaba? Kir ve leke aynı şey midir? Her kir necis midir?

Sual de insandır zannımca cevap da. İnsan, iradesi ile âlemin Âdemidir. İradesi ile yolunu tanzim edendir. İradesi ile zillete de izzete de müsait olandır. Ondandır ki; İnsan, Allah’ın kıymetlisi ve beklentisidir. Hâliyle mevcudatın gündemidir.

Kevniyatta her şey kendi şarkısını terennüm etmekte. Biteviye. Kulak verenler ne çok ezgiye şahit olacaklar ve ruhlarını tezyin edeceklerdir. Gayrıları ise bilesef, bir gaflet sağırlığıyla kalacaklardır orta yerde.

Mitolojik bir hikâyeye göre tanrılar insanı var kıldıktan sonra insanı insan yapan sırrı, nereye koyacaklarını uzun süre tartışmışlar. Kimileri bu sırrı yerin dibine gömmeyi düşünmüş. Ama insanın merakı o kadar güçlüdür ki yerin dibine muhakkak bakacaktır, diyerek vazgeçmişler. Bir kısmı uzayın en ücra köşelerinden birine saklayalım, demişler. Ama aynı gerekçe ile bundan da vazgeçmişler…

Var olma şeklimiz olan ünsiyet, doğasında anlama ve anlamlandırma çabasını da barındırır. Dolayısıyla insanın en büyük arayışı olan anlam arayışı ancak ünsiyetle mümkün olacaktır. Batı medeniyeti bu ihtiyacını veri eksenli tanımlama hadsizliği ile açığa vururken Doğu medeniyeti irfan merkezli tanıma gayreti ile bu ihtiyacı giderdi. Tanımlama hakkını gören, hem cevhere hem de araza şekil verebilme hakkını da kendinde görür…